آثار و ابنیه ارزشمند شهر سمیرم:
مهمترین آثار و ابنیه شهر سمیرم شهر سمیرم عبارتند از میل های سنگی ،مسجد جامع قلعه امام زاده سلطان ابراهیم و مسجد و حمام و آسیاب خانعلی
1-میل های سنگی :
میل های سنگی که آثار و بقایای آتشکده های دوره ساسانی است به صورت استوانه های سنگی عمودی قرار گرفته اند دوتای این میل ها در داخل شهر و به فصله 14 متز از یک دیگر واقع اندازه این میل ها 28/2 متر ارتفاع و حدود 40 سانتیمتر قطر دارند این دو میل در حال حاضر در کنار منازل مسکونی اهالی قرار داشته که یکی از از انها به دیوار خانه ییکی از ساکنین وصل است احتمالا این میل ها جهت تعیین فصله نیز می توانسته مورد استفاده قرار گیرد.
2-مسجدجامع قلعه:
ساخت این بنا در زمان قاجار و در دوران ناصرالدین شاه قاجار و در زمان حیات آخوند ملا محمد تقی بنای آن گذاشته شده و به همت آخوند و کمک و یاری مردم و حاج محمد حسین بزرگ و استاد کاری عبدالوهاب شهرضائی ساخته شده است این مسجد در سال 1318 قمری برابر با 1276 شمسی حدود 110 سال پیش ساخته شده است زیر بنای این مسجد حدود 200 متر مربع است که در دو طبقه ساخته شده که طبقه زیرین ان به صورت شبستان است که سابقه ئی کهن دارد و طبقه بالای ان مخصوص برگزاری مراسم مذهبی و اقامه نماز می باشد
3- امام زاده ابراهیم
این امام زاده در جوار کوه شیدان در شمال شهر سمیرم از اماکن زیارتی این شهرستان می باشد بنا به اعتقاد مردم سلطان ابراهیم از فرزندان امام موسی کاظم است ولی بنا به شجره نامهای که اداره اوقلف ارائه داده خ به امام چهارم امام زین العابدین منسوب می باشد که حدود 800 سال پیش برای تبلیغ احکام دینی به ان منطقه امده دران حیاط ان امام زاده همزمان با خلاقیت عباسیان و مخالقفان آن بزرگوار اورا در دامنه کوه شیدان به شهادت رسانده اند.
4-مسجد خانعلی :
از آثار قدیمی دوران سلجوقیلن در سمیرم به یادگار مانده که متاسفانه به علت تغییرات متعدد سبک معماری خودرااز دست داده و سبک ساختمانهای امروزی تغییر شکل یافته است از وسط این مسجد چشمه ابی بیرون می آید که در وسط بلوار امام خمینی جاری و در طول مسیر جلوه خاصی به آن بخشیده است .
5-حمام خانعلی:
این ساختمان در نزدیکی مسجد خانعلی واقع و به علت استفاده مدام و عدم توجه به آن سیمای تاریخی خود را از دست داده ولی درون حمام آثار قدمت چندین ساله مشهود می باشد و اخیراً به همت سازمان میراث فرهنگی در حال تبدیل شدن به موزه مردم شناسی می باشد.
6-آسیاب خانعلی:
آثار و بقایای این آسیاب که در محله قلعه و در پارک تقرچه قرارگرفته که درحال حاضر مخروبه و غیر استفاده است.
عوامل فقدان آثار تاریخی و ابنیه ارزشمند و محوطه های تاریخی در شهر سمیرم:
علت عمده استقرار شهر سمیرم دردامنه پرشیب را می توان در مرحله اول مسئله دفاعی دانست چرا که این منطقه یکی از پر تنش ترین مناطق در بین ایلات مختلف و عمدتاً ایل قشقایی و بویراحمد بوده است درواقع موقعیت شهر علاوه بر حالت دفاعی در مقابل مهاجمین بایستی در مقابل عوامل طبیعی همچون بادهای سرد زمستانی و سیلابها نیز مصون بماند بنابراین موقعیت شهر را می توان ناشی از شرایط اجتماعی سیاسی و شرایط اقلیمی منطقه دانست که هردو بگونه ای مشترک حالت دفاعی را دارا می باشندو هر دو باعث گردیده اند انسانها به جای امنی یعنی دامنه کوه پناه برند ،قدمت شهر اگرچه به قبل از اسلام می رسدو آثاری در گوشه و کنار شاهد این قدمت می باشد ولی شواهد موجود نیز گویای این واقعیت است که شهر در هیچ دوره ای از تاریخ از شکوفایی بالایی برخوردار نبوده است .ساختار فضایی شهر بیانگر یک رشد طبیعی و تابع شرایط توپوگرافی می باشد یعنی بیشتر جوابگویی به نیازهای شخصی مطرح بود (سرپناه)وکمتر در آن مسائل اجتماعی و آینده نگری مشاهده می گردد.شیب شهر بقدری تند است که شهر حالت پلکانی به خود گرفته است و وجود عواملی چون فرهنگ عشایری که همیشه در کوچ و ییلاق و قشلاق بوده هیچگاه منزل و مأوای ثابتی ندارد طبیعت و اقلیم شهر سمیرم با سرمای شدید بارندگی و بارش برفهای سنگین به طوریکه 143روز در سال به صورت یخبندان می باشد دور بودن از مراکز استان و نداشتن جاده و دسترسی مناسب (درگذشته)فقر مالی مردم ،فقر مواد اولیه و مشکلات کشاورزی و صنعتی،وقایع طبیعی ،(لغزش لایه های زمینی)و تاریخی(قحطی و حمله افغان و...)جنگ و کشمکشهای قومی و داخلی،مشکل اشتغال و مسئله مهاجرت از جمله عوامل منفی بر شکل گیری بافت شهری و معماری و شهرسازی می باشد و نتیجتاً همانطور که در ساختار کالبدی محلات و ساختمانهای شهر مشاهده میشود محلات شهر سمیرم از انسجام محلی (دارا بودن عناطر محله ای)برخوردار نیست ساکنین محلات خدمات مورد نیاز خود را از محورهای اصلی شهر تامین می کنند و نتیجتاً محلات شهر فاقد شبکه و یا ابنیه با ارزش و قابل تامل جهت حفظ و نگهداری است.
روند تدریجی شکل گیری شهر سمیرم:
هسته قدیمی شهر سمیرم بردامنه کوه و در ارتفاع 2460 متری واقع شده و توسعه بعدی آن بر روی مخروط افکنه و به طرف پایین صورت پذیرفته است.باتوجه به این مسئله نظام محله ای شهر با گسترش شهر به طرف پایین صورت گرفته محلات قدیمی تر بالاتر و محلات جدیدتر در پایین تر قرار گرفته،شیب دامنه بقدری تند است که شهر حالت پلکانی بخود گرفته است بطوریکه اختلاف ارتفاع نقاط مسکونی بالا و پایین شاید بیش از700متر باشد.
موقعیت محدوده بافت قدیم نسبت به کل شهر:
سازمان قدیمی شهر را در محله های قلعه،خواجگان،کوشک،جنگل،دهان،دلگر و ماندگار تشکیل میداده که هر کدام از محلات از ویژگی فرهنگی خاصی برخوردار میباشد.شهر سمیرم شهری است با یک مرکزیت و راسته هایی که خدمات و نیازهای روزمره و هفتگی در کنار آنها شکل گرفته و محلات قدیمی بیشتر بصورت کوی و برزن هایی هستند که گروهی یا قومی با فرهنگ خاص خود در کنار یکدیگر ساکن شده اند ،این محلات فاقد ویژگیهای محلات سنتی و منسجم(بازارچه،حمام،مدرسه،مسجد و...)هستند در حال حاظر شهر به سه محله غربی،مرکزی،شرقی،تقسیم شده و پراکندگی کاربریها در این سه محله تقریباًیکسان تقسیم شده است و توسعه شهری عمدتاًدر دو قسمت غربی و شرقی صورت گرفته است.
محلات قدیمی شهر:
1-محله قلعه:
این محله در شمال شهر سمیرم و در مدخل ورودی شهر واقع شده و همانطور که از نامش پیداست این محله در گذشته به صورت قلعه بوده و جمعیت اولیه شهر در این محل ساکن بوده عوامل اصلی اینکه این محله در این ارتفاع و در دامنه پر شیب کوه سیاه ساخته شده حالت دفاعی در برابر راهزنان و غارتگران بوده،محله قلعه در ارتفاع700متری از جلگه و دشت و محله های دیگر بنا شده است،ساختمانهای این محل در دو طرف خیابان ورودی شهر برروی هم قرار گرفته بصورتی که پشت بام خانه یکی حیاط خانه دیگری است چشمه خوانسار از وسط این محله عبور میکند این محله از سمت شمال و شرق و غرب به کوه سیاه و بهرز و از سمت جنوب به پارک تقرچه منتهی می شود،امام زاده سلطان ابراهیم در سمت جنوب غربی این محله واقع شده است با افزایش جمعیت و مشکلات فضائی توسعه محله به سمت پایین تر کشیده شده است.
2-محله خواجگان:
این محله در جنوب غربی محله قلعه و جنوب کوه شیدان و بهرز واقع و محل سکونت حاکمان و مدیران شهر بوده،امکان توسعه در محل زیاد و عمده خدمات شهر در این محله متمرکز گردیده است محدوده این محله از سمت جنوب به جاده بهبهان و محله دلگر از غرب به کوه پشمکان و از سمت شرق به محله جنگل محدود می شود.
3-محله جنگل:
این محله در شرق محله خواجگان ،جنوب محله قلعه واقع سده است وتقریباً همزمان بامحله خواجگان ایجاد گردیده ولی بدلیل محدودت نسبت به محله خواجگان از امکانات خدماتی کمتری برخوردار شده است.وجه تسمیه این محله با این نام به این دلیل است که جنوب این محله بیشه زار و درختان جنگلی زیادی بوده و به محله جنگل معروف شده است.محدوده این محله در اطراف حمام و مسجد خانعلی و شمال و جنوب بلوار تاحدود پارک جنگلی می باشد.
4-محله دلگرا:
این محله در قسمت جنوب شهر واقع و نسبت به سایر محلات کمتر توسعه گرفته ولی از انسجام بیشتری برخوردار می باشد.وجه تسمیه این محل به این نام این است که چون درگذشته بیشتر مردم این محل به درودگری مشغول بوده اند نام این محل از شغل آنها گرفته شده ساکنین این محله را مهاجرین کوچ نشین تشکیل می دهند و به شغل کشاورزی ،دامپروری و باغداری مشغولند،پیدایش و تکامل این محله به صورت متصل،به قسمت ساخته شده شهر و همجوار با آنها می باشد.
5-محله دهان:
این محله در جنوب شرقی شهر سمیرم واقع شده و در امتداد خیابان قدس توسعه یافته است نام این محله تنگه ای به همین نام در این محل گرفته شده در این محله امکان توسعه وجود دارد و علاوه بر آن این محله بر سر راه روستاهای جنوب شرقی و همچنین منطقه آبشار قرار گرفته است شغل بیشتر اهالی این محله کشاورزی و باغداری می باشد.
6-محله کوشک:
این محله در شرق محله جنگل و در شمال محله دهان واقع شده است این محله تحت تاثیر توپوگرافی امکان توسعه در آن محدود و به همین دلیل نیز توسعه خدماتی در آن کمتر انجام شده است،اهالی این محله بیشتر به کار تجارت،خرید و فروش،کشاورزی و عده ای در پست های دولتی مشغولند.
7-محله ماندگار:
محله ماندگار محله کوچکی است که در جنوب شرقی و در مجاورت خیابان شیخ کلینی قرار گرفته وجه تسمیه این محل را گویا از نام شخصی به نام علی ماندگار گرفته شده است که از کازرون به سمیرم مهاجرت کرده و به نام علی ماندگار معروف است.
توسعه شهر عمدتاً از دهه پنجاه به بعد رشد شتابانتری را نشان می دهد رشد و توسعه منطقی در جنوب محله قلعه گسترش یافته و این گسترش نتیجه رشد جمعیت از یک سو و امنیت بیشتر از سوی دیگر امکان گسترش را در جنوب محله قلعه ایجاد نموده است آنچه که امروزه به صورت روشن،کامل و مشخص دیده می شود و توسعه ناموزون در گسترش کلی شهر است از جمله توسعه هایی در غرب محله خواجگان و همچنین در قسمت محله دهان بسمت آبشار صورت گرفته است.
صرف نظر از قسمت غربی محله خواجگان و شرق محله دهان که بدون توجه به رشد منطقی شهر صورت گرفته،توسعه شهر بصورت شعاعی در جنوب محله قلعه گسترش یافته است .اگر چه شهر به هفت محله تقسیم شده و هرکدام از محلات نیز به نوبه خود از ویژگی های فرهنگی خاصی بر خوردار می باشند ولی واقعیت شهر سمیرم بیشتر شهری با یک مرکزیت و راسته هایی را که خدمات و نیازهای روزمره هفتگی در کنار آنها شکل گرفته یعنی خیابانهای موجود به نمایش می گذارد.بیشتر محلات بیانگر کوی و برزن هایی هستند که گروههای مختلف فامیلی در کنار گذرهای آنها ساکن شده و بیشتر ارتباط فامیلی خویش را حفظ نموده اند ولی یک ساختار منسجم محله ای با ویژگی های مرکز محله در بین آنها کمتر به چشم میخورد در واقع ساختار سازمان شهری سمیرم ساختار سازمان شهری سنتی را به نمایش نمی گذارد بلکه بیشتر نتیجه فرهنگ عشایری و یکجانشینی می باشد که ساکنین علاوه بر تامین نیازهای روزانه و یا هفتگی خویش نیازها عشایری را نیز تامین می کند و از سوی دیگر تولیدات عشایری را نیز معاوضه می کنند که این در مرکز محله امکانپذیر نمی باشد بلکه بیشتر در مسیرها و گذرهای اصلی امکان پذیر شده است.به همین دلیل نیز تفاوت عده ای از نظر ارائه خدمات در این مسیرها مشاهده می گردد.
پراکندگی کاربریهای شهری:
تمرکز و پراکندگی ادارات و ارگانها دولتی نظیر فرمانداری،بخشداری،شهرداری،اداره آموزش و پرورش،کار و امور اجتماعی،فرهنگ و ارشاد اسلامی،نیروهای انتظامی،برق،مخابرات در مرکز شهر و در قسمت غرب سمیرم یعنی در خیابان دکتر بهشتی اداره راه و ترابری و سازمان آب،اداره کشاورزی،اداره ثبت احوال،سپاه پاسداران و اداره بهداشت و درمان و در سمت شرق شهر یعنی در خیابان قدس و بلوار آبشار،اداره گاز و نهضت سواد آموزی ،امورعشایری،ثبت اسناد و املاک ،اداره دامپزشکی،دادگستری و جهاد سازندگی و فضاهای آموزشی دبستان،راهنمایی،دبیرستان(دخترانه و پسرانه)و فضاهای ورزشی مناسب در واقع این نوع تمرکز و پراکندگی خود شهر را به سه ناحیه شهری تقسیم نموده است.
کیفیت ابنیه در شهر سمیرم:
ساختمانهای شهر سمیرم از نظر ساختاری تابع شرایط طبیعی و فرهنگی اجتماعی و اقتصادی شهر می باشد همانطور که در کل کشور در چند دهه گذشته شاهد تغییرات در بکار گیری مصالح ساختمانی بوده ایم.این تغییرات را نیز با یک تاخیر کوتاه در شهر مشاهده می کنیم.قبل از دهه50مصالح بکار برده شده در کل شهر بیشتر از گل و خشت و سنگ و چوب می باشد.یعن مصالحی که در منطقه موجود و یا قابل دسترس بوده است علاوه برآن تاسیسات و تجهیزات این مساکن بنا به شرایط روز محدود و فاقد آب و فاضلاب و تلفن و برق بوده است.در دهه 50و60ایجاد تاسیسات وتجهیزات جدید شهری مصالح ساختمانی نیز تغییر می کند و عمدتاًساختمانها بخصوص در دهه 70از آجر و آهن ساخته می شوند و از دهه70به بعد ساختمانهایی با اسکلت فلزی(آجر و تیرچه بلوک)و یا بتن کامل شروع ولی هنوز نسبت به ساختمانهایی با آجر و آهن بسیار محدود می باشد.از کل مسکونی های موجود2042واحد دارای اسکلت فلزی و709واحد از آجر و چوب988واحد از خشت و چوب و38واحد از خشت و گل بوده اند نمای اغلب خانه ها رو به جنوب و متمایل به قبله بوده و باتوجه به شیب زمین اکثر خانه ها دو طبقه که طبقه اول آن جهت نگهداری حیوانات و محل نگهداری علوفه و دامها بوده و طبقه دوم محل سکونت می باشد ولی اکنون با توجه به کارگیری مصالح آجر و آهن یا اسکلت فلزی ساخت دوطبقه و بالاتر را امکان پذیر نموده است و شیب زمین در سمیرم بگونه ای است که ساخت طبقه دوم و یا سوم را ضروری می سازد ولی همچنان بدلیل شرایط فرهنگی هنوز وضعیت موجر و مستاجر شکل نگرفته است و طبقه دوم ساختمان بیشتر در محدوده فامیلی مورد استفاده قرار می گیرد و یا همچنان خالی خواهد ماند.
شبکه معابر وضع موجود:
شبکه اصلی ارتباطی شهر را محور شمالی-جنوبی(اصفهان-سمیرم-یاسوج)و محور شرقی غربی(حنا-سمیرم-ونک)تشکیل می دهد.
خصوصیات شبکه شهری شهر سمیرم دارای شیب طولی بسیار تند،عرض کم و فواصل تقاطعها کم می باشد.شبکه اصلی شهر را با محورهای عبوری تشکیل میدهد. این شبکه نقش جمع و پخش کنندگی داشته و خدمات محله ای در مجاورت محورهای عبوری شکل گرفته و به همین دلیل نیز شبکه اصلی شهر نقش شبکه محلی را ایفا میکند،گذرهای واقع در محلات و همچنین بافت قدیم شهر نیز دارای شیب تند و با عرض کم هستند که به ندرت قابل عبور و مرور وسائط نقلیه چه از نظر عرض چه از نظر شیب می باشد و اکثراًفاقد آسفالت و یا کف سازی می باشند.
